Як Лукашэнка раскідаў беларускую навуку
- 7.08.2024, 11:18
Дыктатар ужо 30 гадоў "змагаецца" з кумаўством.
На нарадзе з рабочай групай аб аналізе дзейнасці Нацыянальнай акадэміі навук Аляксандр Лукашэнка нагадаў, што "з першых дзён прэзідэнцтва ставіў працу навукоўцаў у аснову ўсіх пераўтварэнняў у жыцці грамадства", піша "Салiдарнасць":
- У свой час мы не далі знішчыць навуковыя школы і шматгадовыя напрацоўкі. Зрабілі ўсё магчымае для іх захавання. Настаў час спытаць навукоўцаў пра канкрэтны вынік.
Вынік трыццацігадовых намаганняў у "выратаванні навукі" ўкладваецца ў два загалоўкі дзяржаўнага агенцтва, размешчаных у суседстве:
З аднаго боку, ад навукоўцаў патрабуюць "квантавых скокаў", апярэджанні часу. А тым часам высвятляецца, што ў сценах Акадэміі за трыццаць гадоў не знайшлі час развязаць банальнае кадравае пытанне, пра што не саромеючыся прызнаецца “выратавальнік” айчыннай навукі:
— Цалкам падтрымліваю прапановы саміх навукоўцаў аб тым, што неабходна ўстанавіць дакладныя крытэрыі адбору кандыдатаў у акадэмікі і чальцоў-карэспандэнтаў. Ніякага кумаўства і кругавой парукі, чым часта грашыць наша сфера.
Зрэшты, сітуацыя да болю нагадвае іншыя сферы, якія “не давалі знішчыць у свой час” Лукашэнка і ягоНАЕ асяроддзе - ці то медыцына, сістэма адукацыі, жлобінскі БМЗ ці "Белкаапсаюз".
Мы ж з дапамогай цытат і фактаў нагадаем, як ішла барацьба ўладаў з кумаўством у навуцы. А чым усё скончылася, вы ўжо ведаеце з загалоўка БЕЛТА і прыведзенай вышэй цытаты.
Пачнём з падзей дваццацігадовай даўніны. Да кастрычніка 2004-га кіраўнікоў Акадэміі навук называлі прэзідэнтамі. Але вось ужо супадзенне, усё змянілася пасля кастрычніцкага рэферэндуму, па выніках якога Лукашэнка атрымаў магчымасць безлімітна балатавацца на пасаду кіраўніка дзяржавы.
Мабыць, ідэя аб тым, што "прэзідэнтамі не становяцца, а нараджаюцца", лунала ў высокіх кабінетах ужо тады. Словам, неўзабаве пасада кіраўніка НАН была перайменаваная ў "старшыню прэзідыума".
І, што больш важна, сама гэтая пасада перастала быць выбарнай. Ці варта нагадваць, хто менавіта ўжо два дзясяткі гадоў прызначае кіраўніцтва Акадэміі навук? А таксама старшыню Вышэйшай атэстацыйнай камісіі. Хто ўвогуле кантралюе дзейнасць установы сваімі ўказамі.
Але вернемся ў кастрычнік 2004-га. Першым старшынёй управы НАН быў прызначаны Міхаіл Мясніковіч.
За вочы яго называлі "доктарам камунальных навук" - у памяць аб яго пасадзе міністра жыллёва-камунальнай гаспадаркі БССР.
У лістападзе 2007-га, выступаючы на Першым з'ездзе навукоўцаў Беларусі, Лукашэнка прамым тэкстам заявіў, што бярэ на сябе адказнасць за тое, што адбываецца ў беларускай навуцы:
- Яшчэ раз прашу вас: выкажыце мне свае адкрыцці і скажыце, хто павінен іх асвойваць або ўкараняць. Вы можаце сказаць: ды не прэзідэнцкая справа гэтым займацца. А я скажу: не, прэзідэнцкая. Таму што не столькі шмат у нас такіх адкрыццяў, пра якія вы гаворыце, каб прэзідэнт не мог узяць на кантроль іх укараненне або рэалізацыю.
Ну і потым, мы ж з вамі не першы год працуем. Вы ж ведаеце, калі да прэзідэнта трапляе на кантроль тое ці іншае пытанне, яно рана ці позна не мыццём, дык катаннем будзе развязанае.
Першыя згадкі праблемы кумаўства загучалі праз год.
“Найсур'ёзнейшым чынам трымайце пад кантролем і абарону дысертацый. У навуцы няма месца пратэкцыянізму. І тут не павінна быць выпадковых людзей”, - казаў Лукашэнка ў 2008-м.
Да лета 2009 года тэма актуалізавалася. Здарылася гэта падчас штогадовага ўручэння дыпломаў абраным акадэмікам і чальцам-карэспандэнтам НАН. Размова зайшла аб змене складу НАН, які да таго моманту не абнаўляўся ўжо амаль 5 гадоў.
“Было нямала і інтрыг, і спробаў “праштурхнуць сваіх”, ціску аўтарытэтаў як з чыноўніцкага, так і навуковага асяроддзя. Усё гэта неабходна было рашуча адмясціць і абраць сапраўды таленавітых і плённа дзейных навукоўцаў”, - сказаў Лукашэнка.
У канцы 2010-га Мясніковіча змяніў міністр прамысловасці Анатоль Русецкі. Ён прабыў на пасадзе да 2014-га, калі пасаду старшыні заняў Уладзімір Гусакоў.
За Русецкім размовы аб пратэкцыянізме і кругавой паруцы сціхлі. У гэтыя гады Лукашэнка ўсяляк ставіў сабе ў заслугу тое, што ён у свой час настаяў на захаванні дзяржаўнай сістэмы прысваення навуковых ступеняў і рангаў.
“У Беларусі такім чынам удалося заступіць шлях у навуку аўтарам слабых і кампілятыўных работ, пазбегнуць скандалаў з плагіятам, якія страсаюць многія дзяржавы. Дыплом доктара і атэстат прафесара ў Беларусі - гэта сведчанні сапраўды высокай навуковай кваліфікацыі, якія прызнаюцца ва ўсім свеце”, - распавядаў Лукашэнка ў 2014-м.
А праз год тэма загучала зноў. І зноў нагодай стала ўручэнне дыпломаў:
“Вельмі спадзяюся, што мы тут урачыста вітаем самых вартых. Я заўсёды аб гэтым папярэджваў і кіраўніцтва НАН, і адпаведных куратараў навукі. Як мне да паведамляюць, ваша пастанова выпакутаваная, яна пазбаўленая ўсякага чыноўніцкага ўплыву. Я бязмежна паважаю працу навукоўцаў, таму нікому не будзе дазволена з тыльных дзвярэй, з-за кута зайсці ў гэты вялікі храм навукі, тут павінны быць годныя людзі, якія сваім розумам і працай заслужылі гэтай вяршыні”, - казаў ён.
На II З'ездзе навукоўцаў у снежні 2017-га кіраўнік зноў нагадаў аб сваёй асаблівай ролі ў жыцці беларускай навукі:
“Вы ведаеце, як я дбайна, старанна, педантычна стаўлюся да навукоўцаў. Я ўручаю дыпломы дактарам навук, прафесарам асабіста. Кантралюю, дапамагаю Акадэміі навук, не ўмешваюся залішне, аберагаю, як у нас модна зараз казаць, прыкрываю па ўсіх кірунках Акадэмію навук і навукоўцаў”, - казаў Лукашэнка.
І тут жа расказаў пра тое, як у Акадэміі праходзяць выбары:
- Не паспелі абраць новых акадэмікаў і чальцоў карэспандэнтаў, на мяне валам паляцелі скаргі: умяшайцеся неадкладна, дапамажыце разабрацца. Гвалт. Я, вядома, разумею, што сярод таленавітых людзей, навукоўцаў, працаўнікоў культуры заўсёды гэтая звада ёсць. (…)
Я заўсёды вас заклікаю: адзін прынцып - справядлівасць. Няхай жорстка, але справядліва. Таму вам трэба тэрмінова заняцца выпрацоўкай пэўнай нарматыўна-прававой базы для сябе, каб у будучым гэтага не адбывалася, каб працэс быў празрыстым. А калі будзе празрыстым - вы заўсёды выбераце сапраўдных акадэмікаў і чальцоў-карэспандэнтаў, бо крытэры зразумелыя.
Як бачым, прайшло ўжо сем гадоў, а пытанне "выпрацоўкі пэўнай нарматыўна-прававой базы для сябе" па-ранейшаму не страчвае актуальнасці.