Лепш набыць магніцік

• Ірына Халіп
• 17.01.2025, 19:47

І заплаціце танней, і ў турму не сядзеце.

Я не буду паўтарацца з нагоды анекдота аб «пашпарце новай Беларусі» - нашы суайчыннікі ўжо так падрабязна і дасціпна пракаментавалі гэтую гісторыю ў сацыяльных сетках, што наўрад ці да іх рэплік можна штосьці дадаць. Беларусы злыя і іранічныя, і наконт сувенірчыка за 97 еўраў разжартаваліся так, што фэйсбук зараз чытаецца, як кнігі Даўлатава: з бесперапынным смехам і спробамі запомніць асобныя фразы, каб потым цытаваць.

А я проста ўзгадваю восень 2023 года, адразу пасля лукашэнкаўскага пашпартнага ўказа. Тады беларусы Чарнагорыі сабраліся ў скверыку ў Будве абмеркаваць, што рабіць далей. Занадта многія з іх ужо ніяк не змаглі б прыехаць памяняць пашпарт. Я тады толькі прыехала ў Чарнагорыю і знаёмілася з суайчыннікамі. І ўсе яны сур'ёзна казалі, што нічога страшнага не адбылося, бо вось яшчэ зусім крыху пачакаць засталося – і будуць у іх ва ўсіх “пашпарты новай Беларусі”. Цяпер жа мае новыя знаёмыя - хто ў Ізраілі, хто ў еўрапейскіх лагерах бежанцаў, хто ў чаканні прызнання Чарнагорыяй пратэрмінаваных пашпартоў. Але да вясны мінулага года ўсе яны паспелі канчаткова зразумець: іх у чарговы раз паспрабавалі выставіць ідыётамі, толькі зараз ужо не Лукашэнка.

Беларусы ў эміграцыі нарэшце ўсвядомілі, што яго пашпартны ўказ – усяго толькі сіметрычны адказ на вялікую і бессэнсоўную піяр-кампанію, якая абяцала эмігрантам наўзамен сіняга лукашысцкага прыгожы рознакаляровы дакумент, з якім яны будуць жаданымі гасцямі цывілізаванага свету, якія пралятаюць праз пашпартны кантроль пад воплескі, усмешкі і радасныя гукі. Калі б аўтары праектаў пад агульнай назвай «як яшчэ запудрыць беларусам мазгі» не расказвалі пра гэта праз кожны прас, наўрад ці наогул той пашпартны ўказ з'явіўся б. Скажу шчыра: калі б я была дыктатарам Беларусі, я б таксама паступіла менавіта так: вы там сур'ёзна дакументы сабраліся выдаваць і атрымліваць, значыць, паспрабуйце абысціся без дзяржаўных, дыктатарскіх, сіненькіх з савецкім гербам, а мы тут у Менску пасмяёмся.

Цяпер мае знаёмыя ў Чарнагорыі таксама смяюцца. Яны кажуць: «А мы, выяўляецца, рожай не выйшлі, бо не ў Еўразвязе, нам нават гэтая каляровая паперка не дазволеная? І сувенір за 97 еўраў будуць даваць толькі тым, хто легальна знаходзіцца на тэрыторыі ЕЗ? А навошта ім увогуле, легальна ўладкаваным, такія сувеніры на памяць?» Адкрытае ў важны гістарычны момант у 2020 годзе крытычнае мысленне, якое змянілася дзіцячым захапленнем, нарэшце ўключылася зноў - па ўсіх дыяспарах, не кажучы ўжо пра тых, хто застаўся ў Беларусі. І, магчыма, гісторыя з «пашпартам» была патрэбная для ўсеагульнага працверажэння: калі б усе гэтыя шматлікія офісы з кабінетамі, пярэднімі пакоямі і іншымі кубатурамі не зняславіліся цяпер на ўвесь свет - невядома, як хутка беларусы, якія шчодра раскідваюцца даверам, пачалі б зноў думаць крытычна, а не працягвалі слепа верыць у цудоўнае з'яўленне прадмета, які можна будзе дастаць з шырокіх штанін дублікатам бясцэннага грузу.

Калі раней мне здавалася, што ключавым словам для абазначэння вынікаў пяцігадовай дзейнасці офісаў і кабінетаў Святланы Ціханоўскай з'яўляецца неэфектыўнасць, то зараз, пасля пашпартных казачак, напрошваецца іншае слова - шкодніцтва. Яшчэ не выйшлі з турмаў тыя, хто сеў менавіта дзякуючы іх дзейнасці - ахвяры плана «Перамога» і разнастайных смс-рассыланняў на беларускія тэлефонныя нумары, - а тым, хто цудам уцёк, пакінулі на радзіме сваякоў-закладнікаў, зноў прапануюць падаваць персанальныя звесткі невядома каму і яшчэ плаціць за гэта. Заплаці 97 еўраў і атрымай прызавыя пяць гадоў узмоцненага рэжыму сабе ці маме - гэта ўжо не проста неэфектыўнасць. Гэта вялікі сумнеў у тым, хто больш сапсаваў жыццё беларусам за апошнія гады. І калі ўнутры краіны ў гэтай гонцы Лукашэнка, несумненна, лідаруе, то для беларусаў, якія знаходзяцца за мяжой, ён пляцецца далёка ззаду без шанцаў на перамогу.

Дапускаю, што нехта, можа, і выдаткуе 97 еўраў на сувенір у выглядзе пашпарта. Напрыклад, калекцыянер, у якога ёсць пашпарты Вейшнорыі, Сіленда, Сусветнага ўрада, Слоўджамастана (між іншым, усяго 50 даляраў, а не гэтыя вашы 97 еўраў) і, вядома, дыск «Пашпарт грамадзяніна N.R.M.». У яго калекцыя, гэта зразумела. А мы лепш у якасці сувеніра ўсё ж магніцік на лядоўню купім. Танна і сумленна.

Ірына Халіп, спецыяльна для Charter97.org