Жанна Литвина: «Журналисты оказались на передовой, как штрафная рота…»
- 7.04.2008, 12:08
На следующий день после обысков в офисах и квартирах белорусских независимых журналистов председатель Белорусской ассоциации журналистов Жанна Литвина приняла участие в международной конференции «Беларусь в Европе: экономическое сотрудничество и политический диалог», которая проходила в Вене и для участия в которой также были приглашены представители официального Минска.
Аднак ці магчымы нейкі “дыялог” пасля жорсткага разгону мірнай дэманстрацыі на Дзень Волі - 25 сакавіка і масштабнага пераследу незалежных журналістаў з боку КДБ, што выявілася ў масавых ператрусах 27-28 сакавіка па ўсёй краіне. Пра гэта прэс-служба БАЖ гутарыць з Жаннай Літвіной.
- Ці прагучала на канференцыі тэма беларускіх СМІ і ў якім кантэксце?
- Асноўная ўвага на канферэнцыі, безумоўна, надавалася пытанням эканамічнага характару. Але адна з секцый была цалкам прысвечана праблемам грамадзянскай супольнасці Беларусі — працы няўрадавых арганізацый і прэсы. На жаль, паўнавартаснай дыскусіі, дыялогу адносна месца і ролі прэсы ў беларускім грамадстве не адбылося, але магчымасць выказаць свае меркаванні была.
У сваім выступе я падкрэсліла, што «дыялог» прадугледжвае найперш свабодны абмен думкамі — а гэта значыць, свабоду слова. І функцыю форуму павінныя ўзяць на сябе мас-медыя. Для таго, каб гэта адбылося, патрэбна выкананне шэрагу ўмоваў. Гэта найперш адмена альбо мараторый на самыя адыёзныя артыкулы Крымінальнага кодэксу — датычныя паклёпу, абразы прэзідэнта ці прадстаўніка ўлады, дыскрэдытацыі Рэспублікі Беларусь і дзейнасці ад імя незарэгістраванай арганізацыі. Павінна быць знята забарона на друк і распаўсюд незалежнай грамадска-палітычнай прэсы, каб сфармаваўся цывілізаваны медыярынак. А звышзадача — гэта раздзяржаўленне і дэманапалізацыя дзяржаўнай прэсы.
- Ці абмяркоўваліся непасрэдна падзеі 25 і 27 сакавіка — затрыманні і ператрусы ў журналістаў?
- Тэма «аблавы» на незалежных журналістаў, безумоўна, прыцягнула ўвагу. Бадай, рэакцыю на яе можна вызначыць як здзіўленне — нават з боку прадстаўнікоў афіцыйнай беларускай дэлегацыі. Мне падалося, што ў нейкія моманты ў іх нават узнік сумнеў, што я кажу праўду. Такога сапраўды ніколі не было — нават у дачыненні да палітычнай апазіцыі. Адметна, што першымі, да каго такія жорсткія захады былі прымененыя, аказаліся журналісты…
І тады, і сёння мне падаецца, што мэтай гэтага разгрому было — нагнаць страху на журналістаў, перашкодзіць распаўсюду незалежнай інфармацыі. Некаторыя эксперты звязваюць гэта з набліжэннем выбараў у парламент. Але мне падаецца, што ідзе падрыхтоўка да нейкай больш значнай падзеі — магчыма, гэта звязана з правядзеннем рэферэндума ўвосень, з прыняццем Канстытуцыйнага акту, з рэгуляваннем узаемадачыненняў з Расіяй.
- Ад удзельнікаў міжнародных сустрэч даводзіцца чуць, што часам у пытаннях з залы, у асобных выступах прадстаўнікоў еўраструктур адчуваецца моцнае лоббі афіцыйнага Менска…
- Калі казаць аб’ектыўна, Еўропа сапраўды шукае шляхоў супрацоўніцтва. Раней абвяшчалася «пакрокавая стратэгія» развіцця дыялогу з Беларуссю, зараз абраная стратэгія з «12 прапаноў і патрабаванняў». Іншая справа, што ў большасці сваёй гэтыя спробы проста не прымаюцца афіцыйным Менскам. Улады не разумеюць, што не можа быць інтэграцыі ў Еўропу толькі па пытаннях супрацоўніцтва ў энергетычнай, транспартнай альбо нейкай іншай асобнай галіне. У еўрапейскай супольнасці ёсць прынцыповыя пазіцыі, звязаныя з сістэмай еўрапейскіх каштоўнасцяў. І ніякія эканамічныя інтарэсы іх не пераважаць.
Насамрэч, канферэнцыя ў Вене пачалася з таго, што эксперты адзначылі станоўчыя крокі Беларусі насустрач Еўропе: гэта згода афіцыйнага Менска на адкрыццё прадстаўніцтва Еўракамісіі Беларусі; вызваленне часткі палітзняволеных і г.д.
Аднак падзеі, якія адбыліся 25 і 27 сакавіка, у чарговы раз паказалі, што ўлада помслівая і няшчырая. У пэўныя моманты яна сабе дазваляе гульню ў дэмакратызацыю, але на самой справе праблемы, звязаныя з дэмакратыяй, у нас загнаныя вельмі глыбока — як застарэлая хвароба. І тут проста касметычнымі захадамі не абысціся.
- На затрыманні журналістаў і «рэйд спецслужбаў» адгукнулася рэкордная колькасць міжнародных структур, журналісцкіх і праваабарончых арганізацый. З заявамі пратэсту выступілі Еўрапарламент, Еўразвяз, АБСЕ, Дзярждэпартамент ЗША, Міжнародная федэрацыя журналістаў, Сусветная асацыяцыя газет (WAN), Камітэт па абароне журналістаў, «Amnesty International», «Рэпарцёры без межаў» і іншыя арганізацыі. Артыкулы на гэтую тэму з’явіліся бадай ва ўсіх буйных замежных выданнях. Ці можа розгалас "звонку" хоць неяк уплываць на сітуацыю ўнутры краіны?
- У першую чаргу на наш заклік аб дапамозе адгукнуліся партнёрскія журналісцкія арганізацыі. Гэта вельмі важна і прынцыпова для нас — адчуваць сябе часткай міжнароднай журналісцкай супольнасці...
Але міжнародная рэакцыя мае значэнне і для ўлады. Сёння яна ў глабальным маштабе паставіла задачу — стварыць станоўчы вобраз Беларусі як цывілізаванай дэмакратычнай краіны. Але атрымліваецца гэта пакуль даволі няўклюдна. Яскравым прыкладам з’яўляецца нават тая ж венская канферэнцыя. Магчыма, дзяржаўная прэса пазней падасць уласнае бачанне вынікаў той сустрэчы. Але бясспрэчна тое, што «трыюмфальнай справаздачы» ў Вене з афіцыйнага боку не атрымалася.
У мяне нават з’явілася думка: ці не наўмысна да падрыхтоўкі такога кшталту сустрэч прыцягваюць людзей не зусім дасведчаных у стасунках з еўрапейскімі структурамі — каб «замарозіць» гэты накірунак, утрымаўшы Беларусь у сферы палітычных і эканамічных інтарэсаў суседняй краіны — Расіі?
Але найбольш мяне непакоіць іншае. Незалежная беларуская журналістыка зараз апынулася на «перадавой», як штрафная рота. І ўлада дэманструе, што самае прыярытэтнае для яе пытанне — гэта кантроль за інфармацыяй. Пакуль яна ўладарыць над інфармацыяй, яна будзе ўпэўненая ў сваёй стабільнасці і ў тым, што яна трымае пад кантролем усё грамадства…